4.6.4.- Erretaula nagusia

Zalantzarik gabe erretaula nagusia (argazkia) da elizako altzaririk ikusgarriena, eta estilo gotiko-flandestarreko obra dugu. XVI. mende hasieran, Espainian zeuden zizelatutako erretaula gotikorik handienen artean hirugarrena zen berori, Oviedokoarekin batera. Aurretik Sevilla eta Toledokoak baino ez zeuden.

Dokumentazioak ez du bere historia argitzen, harekin lotuta ditugun berriak bere polikromiari buruzkoak baino ez baitira. Hala eta guztiz ere, XVI. mendeko lehen urteetakoa izan liteke. Eszena gehienak antzeko ezaugarri formalak dituzte eta, horregatik, esan dezakegu autore bakar baten lana dela seguruenik. Hala ere, “Ama Birjinaren lokartzea” ez dirudi berea denik, ezbairik gabe, kalitate handiagokoa baita eta ezaugarri ezberdinak ditu.

Halaber, tailu libreek atzean dituzten markek beste sei arduradunen parte hartzea egiaztatzen dute. Baina, esan bezala, dokumentazioak batez ere polikromatuari buruzko informazioa ematen digu. Arloo horri dagozkion lanak Juan Garcia Crisal maisuak zuzendu zituen 1509-1514 urteen artean, ziurrenik frantziar eta flandestar ofizial talde baten buru zela. Azkenik, multzoa errematatzen duen Kalbarioak ez du hasierako proiektuarekin zerikusirik. Barrokoa da eta Kantabriako Juan Antonio De Hontaño eskultoreak eta Luis de Founcueva margolariak egin zuten 1714. urtean.

Erretaula nagusi hau oso altzari handia da (12,5 m x 9,5 m), eszenetarako bost kale ditu eta irudi libreentzako lau kale-arte. Kale horiek tailu gehiago dituzten sekzio poligonal beherakorreko pilareen bitartez banatuta daude. Garaierari dagokionez, bankua eta hiru pisu ditu. Hala ere, kale nagusian bi pisu baino ez ditu, goranzko joera azpimarratzen dutenak.

Goialdean, egitura guztiaren gainetik nabarmenduz, bilbadura polikromatuzko fondo baten gainean izar urreztatuak dituen babes hegal bat dago, mudejar estilokoa. Egitura izugarri horren azken efektu ikusgarrian eragin berezia dute eszena eta tailuen gainean dauden droselek, eta gurutze-ganga itxurako barrualdea duten urreztatutako trazeria kalatuek. Bestetik, landare-dekorazioa duten friso deigarriak etxeen, eszenen, edota alboko babes-hegalen inguruan ageri dira. Horiek sirena, esfinge, soldadu biluzi eta zentauroak dituzte tartekatuta maiz. 

Kaleen amaieran floroiak dituzten konopio angrelatuak daude, eta horien artetik erdikoa soilik nabarmentzen da. Horrela, gotiko berantiarreko erretaula askotan hain bereizgarria den erremate mailakaturako joera leuntzen du.

Arkitektura egitura zoragarri horren gainean, Mariaren bizitzaren eta bere seme Jesukristoren arteko harremanaren pasarteen inguruko programa ikonografiko zabala ikus dezakegu (erretaularen eskema / erretaularen ikonografia). Eszenek konposizio nahasia dute eta, bertan, pertsonaia ugari eta xehetasun anekdotiko eta pintoresko asko daude. Flandesko eraginpeko estilo gotiko berantiarrean ohikoak diren ezaugarriak dira horiek.

Ezezaguna zaigun dataren batean gertatutako esku-hartzeren baten ondorioz erliebeak desordenatuta daude, baina istorioa erraztasun handiz jarrai dezakegu. Hona hemen eszenen zerrenda:

Istorioaren prolegomenoekin hasteko:

1. San Joakinen eskaintza errefusatzea.
2. Mariaren jaiotza.
3. Ama Birjinaren jauretxeko aurkezpena.
4. Ama Birjinaren ezkontza.

Kristoren jaiotza eta haurtzaroarekin lotutakoak:

5. Deikundea.
6. Ikustaldia Santa Isabeli.
7. Jaiotza.
8. Artzainei berria adierazten (argazkia).
9. Artzainen gurtza.
10. Epifania edo Errege Magoen gurtza.
11. Zirkunzisioa.
12. Jauretxeko aurkezpena.
13. Errugabeen hilketa.
14. Jesus doktoreen artean.

Horien ostean Pasioa deskribatzen zaigu:

15. Kristo hilaren gaineko arrangura (argazkia).
16. Jesusen berpizkundea (argazkia).

 

Kale nagusiak tenpluko titularra den Ama Birjina goraipatzen du:

17. Ama Birjinaren lokartzea (argazkia).
18. Ama Birjinaren zeruratzea (argazkia).
19. Ama Birjina eta Haurra tronuan.

Erretaularen helburu narratiboa osatzeko, kalearteetan, pilareetan eta goiko errematean (argazkia), identifikatzen zailak diren hirurogeita hamabi irudi daude. Identifikatu daitezkeenen artean, San Migel eta San Gabirel goiaingeruak, Elizako eta Sinagogako figura alegorikoak, David erregea, Moises profeta, San Joan eta San Pedro apostoluak, Elizaren Aitak eta beste santu batzuk daude.

Mazoneria eta tailuak deigarriak dira eta erretaularen azken zaharberritzeak (1996) errepertorio tekniko zabala erakusten digun polikromioaren balioa areagotu du. Maiz erabiltzen den urreztatua, zilarraren gainean aplikaturiko estaldurak, edo ehunei luxuzko itxura ematen dien aplikaziozko brokatua dira horren ezaugarri nabarmenenak.